Maandag 24 september

Ik stop een weekje met dit log, ben door andere werkzaamheden niet in staat de komende drie voorstellingen van de drie zusters te bezoeken, en ik vind dit niet te plaats om een dagboek bij te houden over de andere zaken des levens, dat wordt wel een beetje erg opdringerig, trouwens ik houd geen dagboek bij, dan alleen in mijn eigen onleesbare handschrift via agenda's en ander soort papier, in ieder geval niet digitaal. Dit log kan best eventjes zonder mij. Tot gauw of ooit.

Vrijdag 21 september

Het is nu vrijdagavond, drie dagen na de premiere en weet nog steeds niet hoe ik verder moet met dit schrijfsel. Er is inmiddels veel kritisch geschrjf in de kranten voorhanden, de een vindt het mooi de ander niet, de een looft het decor en de ander schrijft het weg, weer een ander vindt dat ik het stuk niet goed heb bewerkt, heb het in het geheel niet bewerkt, dan zou ik dat er wel bij gezet hebben, weer een ander schrijft een vreemd verhaal over een samovar in de avond editie van de NRC, dat de volgende dag in de ochtend editie ongecensureerd , dus uitgebreid, en daardoor nog vreemder is, en steeds van verkeerde historische betekenis van het cadeau geven van een samovar uitgaat.

Maar het meest geschokt ben ik door de verwijten dat de spelers te jong zijn. Zoekt u, dames en heren van de pers eens wat leeftijden op van acteurs en actrices in de grote en kleine zalen die zonder problemen het leeftijdsprobleem leken te hebben geelimineerd, en ineens moeten mijn spelers over de knie. Zo helpt de pers ieder initiatief om leven te persen in het nederlands toneel door slordigheid om het leven. Het is onverstandig om op de kritiek in te gaan, het is aandacht geven aan iets dat negatief was, en dat moet je niet willen. In de Times Literary Supplement stond zo'n mooi stukje waarom je dat niet moet doen, en het is waar, je kan beter je mond houden, en als je het dan niet laten kan alleen feitelijke onjuistheden aan te kaarten. Dat ga ik zeker doen maar nu nog niet. Alleen krijgt heer Takken de samovar binnenkort om zijn oren, want die heeft zijn lezers gewoon aantoonbaar verkeerd ingelicht.

Afgelopen woensdag speelden we in den Bosch voor heel veel bezoekers, meer dan menig prestigieus gezelschap met volwassen en ervaren acteurs dezer dagen mag ontvangen. Er was een voorbespreking waar ik de bezoekers vroeg wat hun motivatie was om naar deze voorstelling te komen: de een om het stuk, de ander omdat het door louter nieuwe acteurs werd gespeeld, de ander omdat hij de programmering van van den Ende blindelings vertrouwt, weer een ander omdat ze zelf een van drie zussen was. De voorstelling die volgde was wat kwalitiet betreft gelijk aan die van de premiere, alleen zonder die nervositeit. De spelers waren moe, ze hadden flink doorgefeest na de premiere, en misschien was het die vermoeidheid die hen vrijer maakte, en hen nog spontaner aan het werk zette. We hadden weer een paar regeltjes geschrapt op plekken waar we inzakkingen vermoedden en werden prompt beloond door de programmeur van het theater die de spelers een drankje aanbod en hen enthousiast vertelde hoe de avond in een oogwenk voorbij was, veel te snel, ze had er nog wel uren van willen genieten.

Gisterenavond met het grootste deel van de cast naar een try out van Ciske de Musical geweest, een uitzinnig uitverkocht Hoorn genoot met volle teugen van dit nieuwe spectakel dat geheel uit het eigen van den Ende laboratorium vandaan komt, mooie muziek van Vrienten, werkelijk originele muziek, flitsende show, dat zal wel goed gaan met dat altijd weer ontroerende verhaal van het Amsterdamse straatschoffie.

Het gewone leven herneemt stukje bij beetje zijn normale vorm, voel me vermoeider dan bij vorige premieres, de inzet is ook wel erg groot geweest. Decorbesprekingen voor Moeder Courage, rolbezettingen voor repertoire voor het volgend seizoen, planning voor de nieuwe auditieronde voor het volgende cum laude project vullen nu de dagen, het zal nog wel eventjes duren voor ik een ritme terugvind waarbij webloggen weer gewoon wordt. Het is merkwaardig dat ik nooit verander in mijn betrokkenheid bij wat de spelers verder gaan doen met ons stuk, ik ga ze vaak volgen, tot ze genoeg van me krijgen, het stuk is nu immers van hen en ik moet ze loslaten. Maar ik zal mijn best doen in ieder geval die ene trouwe lezer die reageerde op dit geschrijf niet teleur te stellen.

Woensdag 19 september, de dag na de premiere...

Het hoge woord is er uit, "wisten we het maar," de laatste kreet uit de zusters klonk gisteren op de premiere. Ging redelijk goed allemaal, toch blijft er in de tweede acte een "zak" zitten, je voelde aandacht weglekken onnaspeurbaar, ligt niet aan de spelers, misschien aan de compositie, of aan aandachts verdeling. In de vierde acte raakte de electriciteitsafdeling van de stadsschouwburg onklaar, overbelast en bleef er maar een rijtje spots over. Ramp, door het publiek nauwelijks als zodanig ervaren.

Voor aanvang met mijn clubje om zeven uur op de grasmat, laatste bespreking die werd afgesloten door de dokter, Ian, die een stuk uit Corinthiers voorlas, over Geloof Hoop en LIefde, wat een geweldige tekst, wat een geste. Niets E.O achtigs, want dat denk je nog al gauw bij zo'n aankondiging. We waren ontroerd, nooit zoiets meegemaakt. Deze periode leverde veel "nog nooit meegemaakts" op, deze "aanstormers" zoals ze consequent door de PR afdeling worden betiteld zijn nog niet aangetast door de praktijk, en blijven dus verbluffend spontaan. Je voelde wel de nervositiet gieren over de grasmat, maar ze hadden er duidelijk zin in. Doek ging op en ja hoor, als een kudde veulens sprongen ze door de zuster-weide, teksten grazend, ogen knipperend tegen het openbaarheidslicht, je voelde dat publiek ze omarmde met aandacht. Aandacht die ze voortdurend wisten vast te houden.

Tegen gewoonte in bleef ik in de zaal zitten, opgesloten in een rij, niet op mijn vaste plekje op de hoek van de vijfde rij, zoals altijd, maar verder achterin, onrustig, leek alsof ik er niet meer bijhoorde. In mijn verslag van maandag ben ik vergeten te vermelden dan Kroft voor de tweede keer in een jaar met haar fiets in de tramrails was beland, nu vlak voor de schouwburg, en via het ziekenhuis t horen kreeg dat haar hand was gebroken en haar schouder gekneusd, het zal je maar gebeuren in dit soort dagen! Wat hadden we met haar te doen!. Hoe krijg je het voor elkaar! Lijkwit strompelde ze naar de acteursbijeenkomst om de spelers een vlammende peptalk te geven voor de ambulance haar naar de EHBO vervoerde! Dappere Dame!
Nu het werkproces voorbij is merk ik dat ik steeds zakelijker begin te schirjven, het is duidelijk dat de spelers de Zusters hebben overgenomen, dat ik als een dirigent zonder armen aan de zijlijn sta, lastig. Heb ook geen idee hoe ik nu verder met dit log moet, reacties beschijven? Weet ik niet. De reisvoorstellingen vermelden de komende tijd, de dag na de premiere Den Bosch, de kranten? Ik weet het niet. Hoe moet ik een bijeenkomst van de drie scholen beleggen, hoe krijg ik hun studieleiders bij elkaar om een goede evaluatie op te zetten, willen ze dat wel, hebben ze genoeg van mijn eigenwijze uitlatingen over het verschil in opleiding? Als de kruitdamp is opgetrokken misschien wel doen, het is te belangrijk, dit speelinitiatief is te innoverend om het maar ongemerkt aan de scholen voorbij te laten gaan.

Het is nu half een in de middag nu ik dit schrijf maar in mijn gevoel zit ik nog steeds in de zaal en hoor als een in het heelal zich herhalende echo "wij bestaan niet" klinken. Geweldig dat een commercieel bedrijf als dit zich durft te wagen aan die ongemakkelijke teksten. Er zelfs een tekstboekje van heeft uitgegeven, een tekstboekje in deze beeld-tijd, de tekst van Tsjechov in de verkoop bij een musical grootmacht, geweldig, wat een moed hebben ze getoond, en wat waren al die medewerkers trots! En wat was ik trots, als een schooljongen bij zijn eerste rapport, dit boekje was sinds 1973 het honderdtiende tekstboekje dat ik heb helpen uitgeven, klinkt voor ingewijden natuurlijk weer opschepperig, moet hij dit nu weer even laten weten? Ja, ben trotser op die boekjes dan op de vervlogen een-avond-herinneringen die nu weer gedruktstaafd zijn. Mijn tweede driezusterboekje, oei wat blij, van binnen en van buiten. Iets concreets in mijn handen, tekst van Tsjechov, met veel fotos van de schrijver en de spelers erin, prachtig vorm gegeven door mijn trouwe vriend GJ Deunk, feest.

Dinsdag 18 september, premiere!

Het is zo ver, vanavond belanden de drie zuster op hun opening night. Gisterenavond op de try out in de schouwburg verliep een en ander nog al traag en stroperig voor de pauze, en vlammend erna waardoor er toch nog een mooie ovatie voor de spelers viel te ontvangen. Decor staat prachtig in de Stadsschouwburg, toch wel met afstand het mooiste theatergebouw van ons land, wat een grandeur, wat een warmte. Er waren zoveel mensen, wel vijfhonderd op de try out gisterenavond, dan ziet het er meteen ook zo vol uit, zo verwachtingsvol. Was weer mooie nabespreking, met een prachtige clash tussen "oud"en "jong" publiek', enfin, ik leef naar vanavond toe, eens even een net overhemd opzoeken, en dan kan het beginnen, misschien morgen een verslag van wat er zich vanavond gaat afspelen, tot morgen,

Zaterdag 15 september

Laat ik maar over andere dingen schrijven, de diverse stadia van de voorstelling in wording kan ik niet in woorden vertalen, toneel, gespeeld toneel is iets anders dan woorden, daar moet je een dichter voor zijn.Misschien is dat wel de reden waarom ik me zo erger aan al die notities die mensen in kranten schrijven over een verschijnsel dat zich niet in woorden laat vatten. Wat zullen er nu weer mensen als Kester Freriks van de NRC boos zijn, vooral hij die zo zijn best doet zijn favortiete kunstvorm in woorden om te zetten om daarmee zijn lezers aan te zetten naar de schouwburg te gaan. En hij heeft gelijk natuurlijk, maar ik kan nu eenmaal niet anders dan iedere andere mening over iets dat ik mooi vind , als merkwaardig te beschouwen.

Toneel , toneel ondergaan is voor mij het in stilte beleven van een gedicht, in een gedicht behoor je te verdwalen, in een voorstelling ook, niemand hoeft mij de uitgang van dat labyrinth te wijzen, we worden al op zoveel gewezen. De massaliteit van een toneelgebeuren is soms al ergerlijk genoeg, die mensen om je heen, die bewegen, die knisperen, die zuchten, die silhouetten tussen mijn ogen en een speler zijn al belemmerend genoeg. Terwijl toneel niet bestaat zonder door al die ogen bekeken te worden, hoe meer ogen hoe beter, hoe meer middelen dat oplevert om een nieuw evenement van de grond te tillen, ik weet het, ik doe er mijn hele leven fanatiek aan mee, sta op biljarttafels om mijn kunst aan de man te brengen, leen me voor interviews met mensen die nog nooit van de drie zusters hebben gehoord, wie ik de inhoud moet verklaren. En ik doe het met liefde en met inzet van al mijn beperkte mogelijkheden, houd inleidingen en leid nabesprekingen om maar zoveel mogelijk extra informatie te verschaffen die het afbladderende toneelklimaaat nog enig fundament zou kunnen b zorgen. En toch, en toch. Dat ene moment, die ene blik, dat ene woord waar ik iedere avond opnieuw op wacht en dat altijd op de meest onverwachte momenten opduikt, niet bedoeld, niet bedacht, niet geregisseerd, dat moment is de krachtbron die mijn kijkmotor draaiend houd, mijn hele dag is er door ingenomen, dat verwachtingsvolle hopen op wat er vanavond weer ergens in de kiertjes van de zusters moet opbloeien. Gisterenavond een ogenvlucht van Mashja, een verdwaalde vinger van Koeligin die zijn eenzaamheid minutieuzer vorm gaf dan de woorden die Tsjechov schreef. Tsjechovs woorden die ogen en vingers sturen, die zoeken en graven tussen triljarden zandkorrels naar dat ene glinstertje.

Laat ik maar over andere dingen schrijven, zoals bijvoorbeeld over de in leiding gisterenavond in Oss. Mijn trouwe medewerkster Elze die een heel programma had samengesteld om daarmee haar eerste inleiding te starten. Er waren bijna tweehonderd (!) bezoekers op afgekomen, die om zeven uur al een goed plaatsje in de grote rotonde opzochten, Elze had een filmpje van het repetitieproces laten maken om publiek een inzicht tegeven in het werk dat voorafgaat aan een voorstelling, met intervieuws met de spelers, met fragmentjes van oudere voorstellingen, zo intelligent gemaakt en zo ideaal vormend. Daarna vraaggesprekje met de regisseur, en afsluitend met de mogelijkheid voor het publiek om vragen te stellen. Het was haar premiere, haar spannende moment of alles wat ze bedacht en voorbereid had zou werken. Af te lezen aan de bedankjes die zij van wildvreemde mensen kreeg was het bijzonder geslaagd. Zelden werd publiek serieuzer genomen. En tijdens de avondvoorstelling die er op volgde, voelde ik duidelijk dat de helft van het publiek de atmosfeer van het gebeuren bepaalde: voorbereide mensen die de andere helft, er zaten meer dan vierhonderd mensen, op intelectueel en belangrijker, emotioneel sleeptouw namen.

Laat ik maar schrijven dat ik een mooie avond heb gehad, dat de middagbespreking met de spelers en de repetitiefragmentjes die daar uit voortkwamen hun vruchten hebben afgeworpen: de voorstelling goeit en groeit, het spel verlevendigt, het tempo wordt intenser, binnen het minutenschema van het stuk spelen zich steeds meer en andere intensiteiten af. Een opdracht, of liever een verzoek om onvoorbereid voor iedere speler drie fluistermomenten in de rol te zoekn, werd moeiteloos door de spelers omgezet in inkijkjes in de bodemloze afgrond die men ziel pleegt te noemen, en weer was ik een beetje gelukkig, Tanya die Irina de jongste dochter speelt die het voor elkaar kreeg in die vier jaren die de voorstelling omspant tien jaar ouder te worden en dat in de twee uur die de voorstelling duurt, van een bakvissen liefde voor de oude kolonel tot en met het verstandshuwelijk met haar baron, laat ik het daar bij houden, want over dat verstandshuwelijk valt natuurlijk wel het een en ander te zeggen, misschien een andere keer, wanneer de kritische euforie over het spel van deze jeugdige topgroep mij te veel wordt.

Vanavond bezoeken we Baarn, uitverkocht, klein speeloppervlak, decoraanpassingen, weer een nieuw avontuur voor mijn trouwe clubje, voor mijn veertien leden tellende tijdelijke theatergezin. Verheug me, daar laat ik het bij, gegroet lezer die tot hier is gekomen.

Donderdag 13 september

Tweede voorstelling (Veenendaal) gisteren met een nabespreking met publiek en acteurs. Moeilijk te beschrijven, alles van de laatste dagen laat zich moeilijk in woorden vatten, de overvolle dagen geven ook nauwelijks enig reflectie moment. En alleen maar opgewonden schrijven hoe goed alles gaat, of en toen gebeurde er dit en toen dat lijkt mij nu niet de juiste toon. De geheime processen die zich nu tussen de spelers beginnen af te spelen, de bronnen van de opborrelende chemie zijn nauwelijks te traceren. Uitleggen waar de ingeving vandaan kwam de hele voorstelling eens flink te laten kantelen is niet doenlijk, misschien later.

Objectief is waar te nemen dat de voorstelling zijn vaste ritme heeft gevonden, dat de inzetten muzikaler zijn geworden, dat de stemmen op elkaar zijn afgestemd, dat de russische liefdes, verliefdheden, verloren liefdes, onvindbare liefdes, onbereikbare liefdes, verdwaalde liefdes, onbeantwoorde liefdes, alle veertien figuren zitten er in verward, ook de oude Ferapont die op het einde met het kindje van Andrej overblijft en zijn grote liefde Anfissa weer ontmoet, zo mooi. Nou vergaloppeer ik me toch, niets is mooi, het is alleen goed wanneer het erg is, wanneer het pijn doet. En deze drie zussen doen pijn, dat vonden de Veenendalers tot hun grote verbazing ook. Ze hadden gehoopt op een lekkere wegzakavond bij een russische avant-soap, maar kwamen bedrogen uit: Jullie laten ons zo meedoen dat ik me te dom voel, ik kan niet antwoorden, ik kan jullie niet helpen, en ik voel dat jullie er wel om vragen. Mooie woorden bij een Van den Ende voorstelling, er worden belangrijke inhoudelijke stappen gezet in een bedrijf dat sterren ontdekt en exploiteert, de sterren bij de musical, maar toneel is de hemel.

3 Zusters vliegen elkaar in de haren

Foto: Deen van der Meer

De dokter heeft 'm om.

Foto: Deen van der Meer.

Dinsdag 11 september

Dinsdag, de dag erna.
Gisterenavond vertoonden de zusters zich voor het eerst in het openbaar voor een volle zaal, ze speelden hun binnenste naar buiten, ze deelden geheimen, ze flonkerden, ze wilden weten waar het leven over gaat, zonder(zichtbare) angsten betraden ze de grasmat. Ik ben nog te ontdaan om er een beetje zinvol over te schrijven, daar moet je dramaturg voor zijn, niet regisseur, daar moet je afstand voor kunnen nemen, en dat kan ik niet, ik vind alles mooi wat ze doen, ik speel op zo' n avond al die rollen mee, dus lezer, wacht nog een dagje of twee voor ik op de belevenis van gisteren in kan gaan, dan hebben we er weer twee voorstellingen op zitten, nu in Veenendaal in de Lampegiet( eeuwige verbazing over die vreemde naam voor die mooie schouwburg, Lampegiet, wie verzint dat). De Flint in Amersfoort is inmiddels een soortnaam voor de schouwburg geworden, maar blijft natuurlijk ook merkwaardig, maar ja in een stad waar de straat naast de schouwburg TEUT heet kun je natuurlijk veel, zo niet alles verwachten. We hebben er in ieder geval meer dan een week kunnen bivakeren en kamperen en uitproberen in volstrekte rust met gedegen ondersteuning van de technici aldaar. Ik moet uitkijken niet de vader van een jeugdherberg te worden, ik schrijf en werk nog altijd namens A.P.Tsjechov, en die had bepaalde bedoelingen met zijn stuk, die naar het nu verplaatst zichtbaar moeten worden. Vandaar dat ik eventjes rustig ga nadenken, gegroet mogelijke lezer, lezeres. .

Maandag 10 september

Maandagmorgen, tijdje uit de ether, tijdje elders, in de Flint bijvoorbeeld, drie zusters gingen voor dit ijdel geschrijf,
eigenlijk niet in staat nuchter dit proces te beschrijven, wanhoopsmomenten worden met straffe regelmaat afgewisseld door vreugdevolle secondes, een blik, een gebaar, een zinnetje.

"Wanneer beschaving nu eens samenging met werklust, als werklust nu eens samenging met beschaving". Ik denk inmiddels dat al ons werk daarop gericht is, op die notitie van Tsjechov, werklust levert geld op en het beschavingsniveau zakt,beschaving verhindert werklust, de oude beschaving van de zusterfamilie verhindert werklust, de werklust van de Natasjas verhindert beschaving. Aanvechtbare uitspraak, ik besef het, toch delete ik hem niet.

Sinds het laatste weblog drukke dagen, Vrijdag de hele dag besteed aan zorgvuldig repeteren en de geplande doorloop geschrapt, op verzoek van de spelers. Zaterdag voorgenerale, flonkerend en slepend, creerend en herhalend, geschrapte teksten vielen als zwarte gaten tussen de gehandhaafde regels. Zondag de echte generale, in aanwezigheid van Deen
van der Meer onze fotograaf, die nu al een tiental regies van mij heeft vastgelegd en die ik blindelings vertrouw dat hij de harteklop van de voorstelling aanvoelt en vastlegt. Veel ouderparen van spelers waren aanwezig. Ontroerend. ronduit
ontroerend, die vreemde toneelwereld waar hun kind nu in is verzeild, de liefdevolle aandacht die ouderogen zo onderscheidt van publieksogen.Wat er met die ouders gebeurde wanneer hun kind het podium betrad, de lichte siddering die door hun ruggen joeg.

De generale was door Margreet de producente heel zorgvuldig op de middag gepland om het de spelers mogelijk te maken een vrije avond na zeven doorgerwerkte dagen van meer dan twaalf uur te kunnen gaan genieten. Ger Thijs, mijn collega was ook aanwezig. We proberen dat bij al onze diverse generales vol te houden, elkaars werk te zien in dat prenatale stadium,
die kritiek die we elkaar kunnen leveren is altijd belangrijk. Ziet een broeder in de kunst de pogingen die we doen, ziet hij een andere voorstelling dan wij in ons hoofd hebben, ervaart hij een nieuwe kijk op de zusters, is de jeugddivisie die hier aantreedt werkelijk zo talentvol als ik het vind. Op het antwoord apparaat vielen vriendelijke correctiesuggesties, maar het merendeel van zijn waarnemingen vielen gelijk met de mijne, gelukkig. Harde oordelen van mijn kant werden door
hem verzacht, en andersom.

WAT EEN SCHRIJVER, zei de schrijver van IK BEN WEG, dat een week na ons zijn premiere zal beleven bij HET TONEEL SPEELT
in diezelfde stadsschouwburg, met MarkRietman en Peter Blok in de hoofdrollen. Na afloop snel een nabespreking en meteen naar bed, klok rond geslapen, en in de krant gelezen dat Mark de Louis d.Or niet had ontvangen, Will van Kralingen wel, wat leuk, wat leuk en speciaal voor Elisabeth in Maria Stuart. Ooit werkten we samen in dat zelfde stuk waar zij toen de titelrol
speelde, met Annewill Blankers als de Engelse Koningin. Dat was vijftien jaar geleden, toen zei ze al dat ze ooit die rol wilde, dat gebeurde nu onder regie van Erik Vos, haar ontdekker van ooit. Bijzonder, wat zal ze blij zijn.

Het zal de lezer niet ontgaan dat ik weinig over het werkproces van de zusjes te melden heb. Dat blijft zo in dit stadium, het gaat nu niet meer om goed of mooi of minder mooi, het gaat nu om een compositie, om een kamerorkest waarvan de instrumenten op elkaar moeten worden afgestemd. Vanavond voor het eerst publiek, wat zal dat worden. Tot morgen.

Even geduld...

Een weekend vol repetities & doorlopen. Zondag generale repetitie en maandag 10 september de eerste try out in de Flint in Amersfoort. Een nieuw weblogbericht laat nog even op zich wachten...

Karina Kroft, Nele Ceustermans & Thomas Rupert kijken naar het decor. Ian Bok loert de eerste dag in het theater door het decor.

Vrijdag 7 september

Vrijdagmorgen, gisterenavond doorloop, na overdag ingrijpende veranderingen doorgenomen te hebben, aan de costuums wordt doorgewerkt, aan decor ook, de belichting is nog lang niet klaar, en toch ging de doorloop voorspoedig, eerste half uur flonkerde weer niet, dat vereist nu ernstig extra repeteren.

Van Lambaart was aanwezig, hield een mooi toespraakje na afloop tegen de acteurs, konden we ons wel in vinden.
Daarna weer technisch overleg, taken aangescherpt en met teveel indrukken de auto in. veel te vroeg wakker, voorstelling vertraagd afgedraaid, versneld, en teruggespoeld, kan mooi worden, maar ben nog niet overtuigd, er gaat nog teveel mis, en de tijd ontbreekt op al die slakken zout te leggen. De te gemakkelijk geuite kreet "spelen, doorspelen lost alles op" past niet in mijn werkoveruiging, je kunt pas spelen wanneer je weet wat je doet, al te toevallige ingevinkjes zijn een paar seconden leuk en lijken origineel maar zijn dat meestal niuet. Weten wat je doet, exact weten wat je doet, van woord tot woord levert de meeste vrijheid op, het meeste speelplezier, hoe zeer anderen daar anders over denken.

Judith Herzberg wijst ons op een paar foutjes die we maken & Judith Herzberg in gesprek met lichtontwerper Reinier Tweebeeke

Donderdag 6 september

Gisteren woensdag, oei wat een dag, in de avonduren een volledige doorloop, waar eigenlijk heel veel verkeerd ging, en maar bij vlagen een beetje echte inspiratie voel of zichtbaar was. Na afloop heb ik de acteurs gauw naar huis, naar bed gestuurd en beloofd de aantekeningen vandaag door te nemen. Daardoor kon ik met Kroft gauw naar de technische bespreking waar de Meesters bij aanwezig waren. De Meesters? De begeleiders van Licht, Costuums en Decor.

Er is nog geen tijd geweest om te belichten, alleen inhangen van hele batterijen maar niet gericht. En uitgerekend kwamen nu Meester-Reiner van het licht en Meester-Thomas van het decor en Meester-Rien van de costuums naar het werk van hun pupillen kijken. Terwijl er eigenlijk nog niets af is. Na afloop pittige uitspraken, waar we wel veel van konden opsteken, maar die wel veel ombouwen en omdenken tot gevolg hebben wanneer wij ons van alle opmerkingen iets aantrekken. Thomas had erg goede wijzigingsvoorstellen, waarbij ook zijn geweldige ervaring meesprak, Rien had de hele doorloop naast zijn pupil Hanne zittend alle problemen doorgenomen.

Het heetste hangijzer bleek het Licht te zijn, waar Reinier dus geheel niet tevreden over was. Nu is zijn pupil Stijn als jarenlange assistent van Reinier wel het een en ander gewend, maar de kritiek kwam hard aan. Helder maar hard. In ieder geval erg duidelijk. In details treed ik nu natuurlijk niet dat zou en te specialistisch worden en dat soort keukenkijkjes opleveren waarvoor ik dit weblog niet bestem. Mijn geschrijf hoeft niet een voortdurende goednieuwsshow zijn, maar ook geen rampenbulletin. Maar een enkeling vond het gesprek te confronterend, alle betrokkenen waren blij met de heldere taal. Ikzelf ben een voorzichtige aanpakker, een pleistersopleggende diplomaat van de oude stempel, en dat levert minder op
dan ik zou willen, daarom ben ik wel blij met de uitspraken van mijn jarenlange trouwe artistieke team.

Straks komen de spelers, ik ga ze gedeeltelijk laten delen in het nagesprek en vooral op die punten die voor hen van belang zijn. Twee hangijzers,namelijk: het stapelbed in de derde acte werd als teveel ervaren, als te truttig, en het Andrej-stoeltje naast de manteau. Dat laatste, het stoeltje vond ik geen probleem, maar dat het stapelbed een sta in de weg was, vooral door het pontificaal opbrengen, opsjouwen ervan, dat verwachtte ik wel. Enfin het zal wel weer een stevige dag worden, en hoe
dat met dit weblog verder moet weet ik gewoon nog niet, omdat ik elke minuut aan het driezusterswerk wil besteden, ach we zien wel, in ieder geval belooft het een spannend gebeuren te worden. Wat, de drie zusters of het weblog?

Het wereldberoemde jurylid Marianne van Wijnkoop vereert onze laatste doorloop in de Focus studio met een bezoek.

Yvette Feijen en Rene Lobo, docenten van de Maastrichtse Toneelacademie komen naar hun oud leerlingen kijken

Dinsdag 4 september

Acteurs reageren rustig, op de veranderde omstandigheden, grote zaal, costuums kleedkamers, etc, inleidend praatje Margreet, en daar gaan we: Stijn is nog aan het belichten, gesprekken over achterdoek, heen en weer rennende kostuumontwerpsters, Carl probeert zijn geluiden en composities uit, Nele de decorontwerpster houdt zich staande tussen het mannengeweld (schreef ik al eens eerder, maar herhaal het dan uit bewondering graag nog eenmaal). Ellis vertaalt aan het lichtorgel de wensen van Stijn.

Kroft en ik graven verder in de terkst en zijn nooit opgeloste geheimen. Dan begint een doorstrompel repetitie die nog redelijk snel gaat , met pauzes en maaltijden er tussendoor hebben we wanneer we om tien uur moeten stoppen
twee en een halve acte uitgeprobeerd. Ik kan het niet laten om geregeld de boel op te houden en mijn eigenwijze aanwijzingen door de ruimte te laten schallen, want ik ben gezenderd, dus mijn ontevreden gegrom is tot op de toiletten te horen: en heb ik ook nog een zender van de documentaireploeg in mijn revers zitten, dit alles dus met twee zware
batterijen in mijn achterzak, lijk wel een tsjechov-terrorist.

Hoewel de belichting eigenlijk nog moet starten ( Stijn is tot nu toe hoofdzakelijkbezig de lampen te "stellen"), leveren toevallig kruisende spots al veel te mooie plaatjes op. De veel grotere ruimte dan in Focus levert wel verschillende plaats-problemen op, veel opkomsten moeten we bijstellen, maar alles wordt allengs ruimtelijker en daardoor doorzichtiger, ( het
woord "transparant"zult u mij niet zien gebruiken, dit platgetreden modewoord voor tekortschietende agumentaties)
Al met al laat in bed, warrig geslapen, veel vreemde gesprekken, droomde dat ik de Kersentuin regisseerde waar een van de drie zusters in was verdwaald, om zes uur wakker, krant, regen, en reis kronkel-files terug naar de zustervilla.

Dinsdag 4 september

Dinsdagmorgen. Arriveer wat later, Neele heeft samen met Kroft een uitstekende oplossing gevonden voor het probleem met het gras, waar te weinig van was geleverd en waar voor aanvulling ervan geen budget meer over is, dus ik neem aan
dat iedereen tevreden is. We hebben het rijdende treinitje uitgeprobeerd,het rijdt, het spoort naar Moskou en terug, het kan ook een Efteling grapje worden en dan gaat de rit niet door, maar wie weet lukt het Stijn er een verlangende spooktrein van te maken, en dan kan hij vertrekken van Perm naar Moskou, de trein wel, de zusters niet. Carl Beukman is gearriveerd, en hier achter mijn computertje deze letters tikkend hoor ik over de intercom zijn gewijzigde marsmuziek, kippelvel. Over een uurtje
komen mijn spelers, verheug me.

Maandag 3 september

Maandagmiddag, eerste confrontatie decordelen, in werklicht met allemaal
harde werkers er om heen, ook dingen die tegen zitten, een fout gelast
achterdoek, de paniek die dat geeft, de vele mensen die zich er tegen aan
bemoeien, kost alleen maar tijd, er is een oplossing, doek terug en een
nieuw doek, en dat gebeurt. Neele de ontwerpster die voor het eerst haar
grote decor in werkelijkheid ziet houdt zich rustig dus kranig.Thomas
Rupert, haar mentor en leraar komt langs op weg naar Kiel waar hij een
Sacre du Printemps balletdecor van hem moet bekijken, steunt haar met
technische aanwijzinkjes, zoals ook de langsgekomen Reinier Tweebeeke dat
doet met Stijn die het licht heeft ontwoprpen. Het is feestelijk te merken
dat het systeem van meesters en leerlingen werkt, laat stiekum een trots
gevoelentje bij me toe. Gedraag ik mij ook goed naar Kroft? Ik denk het
wel, we werken zo gelijk op, overtuigen elkaar moeiteloos van
noodzakelijkheden, proberen "kunstenaar" te blijven in dit technische
geweld waar wij ten slotte onze fantasien vorm moeten geven.

Zondag 2 september

Het is nu zondag, de doorloop van eergisteren is nog niet voorbij, hij briest nog door in mijn hoofd: ging het goed, wat is goed in dit stadium, het ging goed, aan alle uiterlijke voorwaarden voldaan, ingelopen in tijd, mooi samenspel, geen nervositeit, geen zichtbare nervositeit in ieder geval, geen krampachtige pogingen te ontkennen dat er zoveel mensensoorten meekeken, ach niet alles lukte, maar zoveel regeltjes wel, zo boven verwachting mooi dat ik me schuldig begin te voelen mijn "kinderen" straks aan een grotere openbaarheid prijs te geven, en dat ik ze in de generaleweek moet gaan vragen "groter" te spelen, "verstaanbaar" te zijn, terwijl we nu in dit veilige lokaal alleen met kwetsbaarheden bezig waren. Ik ben in ieder geval al blij dat ik deze drie zusters heb gezien, dat neemt geen criticus, in de krant of in de zaal, mij meer af.

Judith Herzberg leek heel tevreden, ze had wat aantekeningen over haar vertaling gemaakt, vond dat ze bepaalde woordjes verkeerd had geplaatst, ze vond de spelers mooi, de voorstelling in aantocht mooi, "wat een stuk, he", dat was wel het algemene gevoel, "wat een stuk he", ook de toch in financien heersende hoge pieten van het bedrijf waren geroerd, "dat jullie al zo ver zijn", achterdochtig als ik ben riposteerde ik direct "dus nog niet ver genoeg", "jullie hebben nog achttien dagen, wat kan er dan niet allemaal nog gebeuren", ja ze hebben gelijk, men is nooit ver genoeg. Vandaar, zodoende.

In de vrijdagse avonduren met de artistieke staf aangevuld met mijn neef Vincent gaan eten in restaurant Amsterdam, waar we elkaars commentaar aanhoorden en uitwisselden, de taken voor de komende week verdeelden, en ieder op onze eigen manier de voorstelling in wording aan het verwerken bleven. Gelukkig zag iedereen er iets anders in, zo hoort het ook, het stuk doet iedereen diep in zichzelf graven, zo hoort het ook, toneel is voor de enkeling, al zitten we met zijn zevenhonderden in de zaal, iedereen ziet een ander stuk. En wanneer dat al bij de eigen staf begint geeft dat voor mij aan dat we op de goede weg zijn.

Op de Zaterdag gingen de drie zusters met hun drie moeders op een foto-shoot voor de Margriet, ja ja. En vandaag zitten de drie zusters, met of zonder hun moeders in de talkshow van JanPaul Bresser, de Kersentuin, in de schouwburg van den Haag. De Drie Zusters in de Kersentuin, een mooi moment in JanPauls nieuwe carriere. Ik was er graag bij geweest maar had iets anders te doen, vandaar, zodoende.

Hoe ik dit weblog de komende week moet doorzetten is nog een groot raadsel voor me, omdat ik elke minuut die ik het werkproces ontneem om mij in dit ijdele schrijfgenoegen te storten, zal moeten terugbetalen, wanneer een en ander over veertien dagen niet het resultaat biedt als mij nu voor ogen staat, vandaar, zodoende groet ik u, geachte lezer, tot ziens waar dan ook, wanneer dan ook, misschien maandagnacht na de Bouwdag in de Flint (Amersfoort)

Vrijdag 31 augustus

Vrijdag, de ochtend repetitie werd besteed aan het secuur orchestreren van de vierde acte, het afscheid. Afscheid? Waarvan? Waarom heeft iedereen het over het afscheid? Er vertrekt een bataljon militairen, er wordt iemand neergeknald, een minnaar verdwijnt, een tijdperkje loopt af. Dat is allemaal waar en hoogst dramatisch en erg verdrietig. Maar Tsjechov laat de oudste zuster, die dan wel nog steeds geen echtgenoot heeft gevonden, maar inmiddels wel directrice van een school is geworden, haar zusters de vraag stellen,"wisten we het maar". Dat zijn toch woorden voor een nieuw begin, die woorden drukken een besef uit dat het zo niet langer gaat, dat ronddarren in een verouderde situatie, in een nutteloze hang naar het verleden. Irina die het hevigst leek te verlangen naar het Moskou van haar jeugd, heeft haar onderwijsacte gehaald en bij het bereiken ervan "van blijdschap" had moeten huilen, Masja die haar minnaar ziet vertrekken en nu dus overblijft met haar geborneerde echtgenoot, beseft dat ze "moet verder leven".

Afscheid, ja, maar een afscheid van een verleden, dus een kans op een nieuw begin. Die optimistische draai geven de zusters een ontroerend zelfbesef. In de zeventiger jaren bij het Publiekstheater, realiseer ik me nu, was die levenswil ook al zo manifest, en toch had iedereen het over dat prachtige afscheid, nee er gloort een nieuwe toekomst, niet het dierlijke overleven, maar het bewuste kiezen voor een andere wending die overleven zinvol maakt(e) Nu in 2007 met deze sterke jongemensen cast is het belangrijk dit uitgangspunt heel sterk overtuigd dus doelbewust te kiezen, en het voor ons nog toekomstige publiek met een krachtig gevoel de zaal te laten verlaten. Hoe belazerd de omstandigheden ook zijn, hoe kortzichtig sommige keuzen in het stuk ook zijn, des te sterker deze drie zo waardevolle jonge vrouwen voor de toekomst kiezen.

We repeteerden met de marsmuziek van Carl, dat inspireerde Irina zelfs om op de maat van die muziek te bewegen, even onderbroken door de fatale mededeling over de dood van haar toekomstige echtgenoot, om direct daarna die ritmiek weer toe te laten in haar lichaam en zo de toekomst bezit van haar te laten nemen. Vechtend om overeind te blijven stond ze daar. Masja lijkwit, praatte zich weer een kleur op haar wangen. En alle spelers drentelden, dood of vertrokken, het achtertoneel weer op om een laatste injectie te krijgen. Omdat het lokaal zo klein is en er geen ruimte voor ze was en ze hun collega's wilden zien. We besluiten om dat in de doorloop smiddags te herhalen om uit te zoeken wat het effect daarvan zou zijn.

We laten de middagpauze verlengen, het lokaal schoon maken, de meubels, de requisieten minutieus inspecteren, de voorhanden costuums naar de gang verhuizen waar we tegen alle voorschriften in een wachtplek voor de spelers bouwen. Er worden twintig stoelen aangedragen voor de verwachte gasten, en de andere lokaal hoek wordt gereserveerd voor de filmploeg die nu natuurlijk zijn documentaireslag wil slaan. Gasten druppelen binnen, heftig verlaat door amsterdamse fileproblemen, enkele zullen zelfs pas tussen de eerste acte en de tweede het lokaal betreden, het is allemaal verwarrend, verwarrend. Normaal wil ik liever nooit iemand van buiten bij zo iets fijngevoeligs als een laatste doorloop, acteurs ervaren al die blikken in dit nog onaffe stadium ook als inbreuk op hun geworstel om tot iets wat dan ook te komen, maar er is niets aan te doen, het schijnt gewoonte te zijn, het bedrijf wil aan de lijve ondervinden voor welk product in wording ze hun kaarten moeten verkopen. Vooruit dan maar. Dat Judith Herzberg komt ervaart iedereen als bijzonder, zij is de vertaalster, die het stuk al eerder voor Ivo van Hove vertaalde, en die wij kozen omdat haar nederlands zoveel harder en hoekiger is dan dat van haar vele voorgangers, moderner zonder modernismen.

De doorloop beschrijf ik morgen, wanneer ik heb verwerkt wat ik heb gezien en beleefd, ondergaan en denk te hebben begrepen.